- znaczenia:
partykuła
- (1.1) zaprzeczenie w odpowiedzi na pytanie o prawdziwość czegoś
- (1.2) zaprzeczenie orzeczenia, także innych wyrazów
- (1.3) podkreślenie obojętności mówiącego co do czynności
- (1.4) w połączeniu z rzeczownikiem tworzy zaprzeczone zdanie bezpodmiotowe
- (1.5) pot. używana na końcu frazy, w celu wyrażenia chęci potwierdzenia jej prawdziwości przez współrozmówcę, lub otrzymania aprobaty; często stosowany wraz z zmianą intonacji[1]
zaimek, forma fleksyjna
- przykłady:
- (1.1) — Czy pożyczysz mi 50 złotych? — Nie!
- (1.2) Nie mam już pieniędzy.
- (1.2) Dlaczego nie umyłeś rąk?
- (1.3) Czego bym nie zrobił, mój szef i tak uważa, że źle to robię.
- (1.4) Niektórych opinii nie sposób udowodnić.
- (1.4) Nie sposób z nim kulturalnie porozmawiać.
- (1.5) Oni chyba są ze Szczecina, nie?[2]
- (2.2) Niektóre grzyby są trujące, więc uważaj na nie.
- synonimy:
- (1.5) nieprawdaż, czyż nie, pot. co nie
- wyrazy pokrewne:
- partyk. ni
- tem. słow. nie-
- etymologia:
- (1.1–4) od XIV w.; ogsłow. (por. czes. ne, ros. не) z prasł. *ne ‚nie’ (odpowiedniki: litew. ne, łac. ne, gr. ναί (νή), st.ind. ná-[potrzebna transkrypcja na staroindyjski]) z praindoeur. *ne ‚nie’[3]
- uwagi:
- (1.1–4) Pisany łącznie z rzeczownikami, przymiotnikami i (od niedawna) z imiesłowami; osobno, jeżeli na ten wyraz pada akcent („moja żona jest nie ładna, a bardzo piękna”)
- (2.1–2) Forma używana po przyimkach. Samodzielnie używa się formy je.
- tłumaczenia:
- albański: (1.1) jo; (1.2) nuk
- aleucki: (1.1) kugu, kuuguu
- angielski: (1.1) no, pot. nope; (1.2) not; (2.2) them, pot. ’em
- arabski: (1) لا, ليس ,مش, لن
- baskijski: (1.1) ez; (1.2) ez
- białoruski: (1.1–3) не; (1.3) ні
- bułgarski: (1.1) не
- chorwacki: (1.1) ne; (1.2) ne; (1.3) ne
- czeski: (1.1) ne; (1.2) ne
- dolnołużycki: (1.1) ně; (1.2) nje, rzadko nja, njo, w przeciwstawieniu nic
- duński: (1.1) nej, ikke
- esperanto: (1.1) ne
- estoński: (1.2) ei
- fiński: (1.1) ei
- francuski: (1.1) non, ne … pas
- górnołużycki: (1.1) ně; (1.2) w przeciwstawieniu nic
- gruziński: (1.1) არა (ara); (1.2) არ (ar)
- hawajski: (1.1) ʻaʻole, ʻaʻohe
- hebrajski: (1.1) לא (lo); (1.2) לא (lo)
- hiszpański: (1.1) no
- holenderski: (1.1) nee; (1.2) niet
- inuktitut: (1.1) ᐋᒃᑲ (aakka)
- islandzki: (1.) nei, ekki
- japoński: いいえ(iie)
- jidysz: (1.1) ניין (nejn); (1.2) נישט (niszt)
- kaszubski: (1.1) nié; (1.2–4) nie, ni
- kataloński: (1.1) no
- kazachski: (1.1) жоқ
- koreański: (1.1) 아니오